جنگنده دو موتوره و مافوق صوت ساخت مشترک دو کشور رومانی و یوگوسلاوی است که برای پشتیبانی نردیک هوایی و انجام حملات زمینی طراحی و ساخته شده است.همچنین به عنوان کاربردی فرعی میتواند بعنوان یک هواپیمای رهگیر نه چندان قدرتمند به ایفای نقش بپردازد.
این جنگنده در دو مدل تک سرنشین و دو سرنشین ساخته شده است که از مدل دو سرنشین ان برای پرواز های اموزشی استفاده میشود.
طراحی و ساخت این جنگنده در یک پروژه مشترک مابین کشور یوگوسلاوی سابق و رومانی به قصد برطرف کردن نیاز نیروی هوایی دو کشور انجام گرفت.طرف رومانیایی شرکت I.R.Av. Craiova و شریک یوگوسلاو نیز شرکت Soko نام داشت که انجام این پروژه را بصورت مشترک بر عهده گرفته بودند.
هدف کشور رومانی از ساخت این جنگنده–بمب افکن جایگزین نمودن ان با جنگنده های قدیمی تر میگ 15 و میگ 17 خود بود.
در 20 می سال 1971 دولتمردان رومانیایی و یوگوسلاو قراردادی را مبنی بر انجام یک پروژه مشترک مابین دو کشور (the YuRom R&D) به امضا رساندند.
مدیر و ناظر رومانیایی این پروژه مهندس Teodor Zamfirescu و مسول یوگوسلاو نیز در این پروژه کلنل Vidoje Knezevic نیز بود.
انتظارات انها از این پروژه طراحی یک جنگنده سبک مافوق صوت برای انجام حملات زمینی و انجام عملیات های شناسایی و همچنین توانایی رزم هوایی بعنوان یک ویژگی ثانویه بود.این جنگنده میبایست ساختاری ساده برای نگهداری و تعمیرات اسان میداشت و باید تماما با تجهیزات و اویونیک ساخت داخل(اما با قابلیت سازگاری با مهمات غربی) تکمیل میشد،و دارای قابلیت عملیات در تمام شرایط اب و هوایی و همچنین قابلیت نشست و برخاست در زمین های ناهموار و باند های اسیب دیده را دارا میبود.
پیشرانه این جنگنده دو موتر توربو جت Mk 633-47 ساخت شرکت انگلیسی Rolls-Royce Viper بودند که تحت لیسانس در یوگوسلاوی توسط Soko بصورت ازمایشی تولید میشدند.طراحان از ابتدا برای این موتورها پس سوز نیز در نظر گرفته بودند اما مشکلاتی که در طی ساخت موتور ان بوجود امد باعث شد تا موتور نمونه های اولیه و ازمایشی این جنگنده فاقد پس سوز باشند.و در طول دهه هستاد میلادی هر دو کشور رومانی و یوگوسلاوی بصورت جداگانه دست به تغییراتی در موتور جنگنده های خود دادند تا به نتایج بهتری که از ابتدا مد نظر داشتند دست یابند.
تست های پروازی
نخستین نمونه ساخته شده از این جنگنده در رومانی که یک نمونه تک سرنشین با شماره سریال 001 بود در تاریخ 31 اکتبر 1974 پرواز ازمایشی خود را همزمان با نمونه اولیه ساخت یوگوسلاوی به مدت 19 دقیقه بر فراز منطقه ای در نزدیک شهر باکاو و با خلبانی کلنل Gheorghe St?nic? انجام داد.
درهنگام تست پروازی دیگری در تاریخ 20 ستامبر سال 1979 هر دو موتور این جنگنده دچار مشکل شدند و از کار افتادند و خلبان ان مجبور به اجکت از هواپیما شد و جنگنده از بین رفت. این مشکل باعث شد تا سازندگان تغییراتی را در محفظه احتراق موتور جنگنده های ساخته شده بوجود بیاورند.
و اولین نمونه از مدل دو سرنشین این جنگنده نیز در تاریخ 23 ژانویه سال 1977 با شماره سریال 003 نخستین پرواز ازمایشی خود را انجام داد.و این نمونه چند ماه بعد بر اثر لرزشی که در قسمت دم جنگنده بوجود امده بود سقوط کرد و از بین رفت.در این حادثه سکان بالا دهنده سمت چپ در حالیکه جنگنده با سرعت 1,045 km/h در ارتفاع 500 متری از سطح زمین در حال پرواز بود کنده شد.
صندلی های اجکت ساخت شرکت انگلیسی مارتین-بکر این جنگنده در این حادثه به خوبی عمل نمودند و هر دو خلبان ان به سلامت توانستد از جنگنده در حال سقوط خارج شوند.
پس از این حادثه طراحان با اعمال تغییراتی قسمت عقب سازه این جنگنده را تقویت کردند.
نمونه ازمایشی دیگری با شماره سریال 004 در تاریخ 20 فوریه سال 1979 در حین انجام چند مانور اکروباتیک دچار سانحه شد و با باند فرودگاه برخورد نمود و خلبان ان کاپیتان Dobre Stan موفق به خروج از هواپیمای خود نشد و جان سپرد.
گونه های مختلف این جنگنده:
IAR-93A: نخستین گونه تولید شده با موتورهای توربو جت بدون پس سوز مدل Viper Mk 632-41
26 فروند از مدل تک سرنشین(از شماره سریال 109 الی 119 و از 150 الی 166) و 9 فروند از مدل دو سرنشین (از شماره سریال 005 الی 008 و از 180 الی 184)
IAR-93MB: این گونه از بدنه IAR-93B استفاده میکرد ولی فاقد موتور دارای پس سوز بود.
ساخت این گونه از سال 1982 اغاز شد و 15 فروند تک سرنشینه از ان( از شماره سریال 201 الی 215) ساخته شد.
IAR-93B: این گونه بهینه سازی شده از موتورهای پس سوز دار Viper Mk 633-47 استفاده مینمود.همچنین ظرفیت داخلی حمل سوخت و جایگاههای حمل مهمات در بدنه این گونه نیز افزایش پیدا نموده بود.
همچنین با تغییراتی که در بالهای این گونه انجام گرفت قابلیت پرواز با زاویه حمله بالاتری را به جنگنده داده شده بود.
اولین نمونه از این گونه در سال 1985 به پرواز در امد و در سال 1987 وارد خدوت شد.
27 فروند مدل تک سرنشین (200 و از 216 الی 241) و 7 فروند مدل دو سرنشین (از 600 الی 606) از ان ساخته شد.
خروج از خدمت
در پی شروع جنگهای داخلی در یوگوسلاوی در سال 1992 پروژه تولید IAR-93 در هر دو کشور یوگوسلاوی و رومانی متوقف گردید و تعداد زیادی از این جنگنده ها که در کارخانه تولید کننده در حال طی کردن مراحل مختلف از ساخت بودند نیمه تمام باقی ماندند.
اخرین فروند از جنگنده IAR-93 که در رومانی مشغول به خدمت بود در سال 1998 از خدمت در نیروی هوایی رومانی خارج و بازنشسته شد.
و اکثر IAR-93 ها اوراق شدند و سرنوشت نامعلومی دارند و گویا تعدادی از انها نیز تاکنون فروخته شده اند.
اما نیروی هوایی صربستان و بوسنی کماکان تعدادی از این جنگنده را(در یوگوسلاوی معروف به Soko J-22 Orao) در خدمت خود داردند.نیروی هوایی یوگوسلاوی اخرین فروند از این جنگنده را در سال 1992 وارد به خدمت کرده بود.
مشخصات فنی جنگنده IAR-93B یا Soko J-22 Orao :
خدمه :1 نفر
وزن بارگیری: 2500 کیلو گرم
طول:14.90 متر
ارتفاع:4.52 متر
طول بال:9.30 متر
مساحت بال:26 متر مربع
وزن خالی:5750 کیلوگرم
حداکثر وزن برخاست:10900 کیلوگرم
نیرو محرکه:2 * موتور توربو جت Rolls-Royce Viper Mk 633-47 با پس سوز.
کشش موتور در حالت خشک: 17.79 کیلو نیوتن برای هر موتور
کشش موتور با پس سوز: 22.24 کلوی نیوتون برای هر موتور
عملکرد
حداکثر سرعت:1.089 کیلومتر بر ساعت
سرعت استال:274 کیلومتر بر ساعت
برد عملیاتی:1320 کیلومتر(قابلیت سوختگیری هوایی ندارد)
سقف پروازی:13600 متر
نرخ صعود:3900 متر در دقیقه
نسبت وزن کل به مساحت یال:419.2 کیلوگرم بر متر مربع
تسلیحات:
2 قبضه توپ 23 میلی میتری در جلوی بدنه از نوع GSh-23L ساخت شوروی
توانایی حمل بمبهای BM 500،BEM 250،BE 100
راکت اندازهای LPR 122,LPR 57,PRN 80
قابلیت حمل موشکهای هوا به هوای AA-2 Atoll / R-3S ساخت شوروی(در رومانی تحت لیسانس و با نام A-91 و مخصوص IAR-93B تولید میشد)
تسلیحات زیر فقط مخصوص جنگنده های ساخت یوگوسلاوی(J-22) هستند
بمب خوشه ای BL775
موشک هدایت تلویزونی هوا به زمین AGM-65 Maverick
موشک هوا به زمین AS-7 Kerry / Kh-23 Grom ساخت شوروی
